Η αρχαία Κυδωνία

 

Τα Χανιά είναι παραλιακή πόλη της βορειοδυτικής Κρήτης, ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της και η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του νησιού μετά το Ηράκλειο. Από ανασκαφές που έγιναν σε διάφορες συνοικίες, όπως αυτή στο Καστέλι, έγινε γνωστό πως η περιοχή ήταν κατοικημένη από τη Νεολιθική εποχή και κατοικείται αδιάλειπτα μέχρι σήμερα.
Η Πόλη των Χανίων είναι κτισμένη σύμφωνα με τις αρχαιολογικές έρευνες πάνω στα ερείπια της αρχαίας Κυδωνίας, την οποία κατά την μυθολογία ίδρυσε ο Κύδων και αναφέρεται από τον Όμηρο ως μια από τις σπουδαιότερες πόλεις της Κρήτης, ενώ οι Κύδωνες θεωρούνται ως προελληνικό φύλο. Κατά την μυθολογία ιδρυτής της είναι ο Κύδων υιός του Μίνωα και της νύμφης Ακακκαλίδος. 
 
Η πόλη αποτέλεσε μετά τη Μινωική εποχή μια σημαντική πόλη-κράτος με όρια από τη θάλασσα μέχρι τους πρόποδες των Λευκών Ορέων. Οι πρώτοι αποικιστές από την ηπειρωτική Ελλάδα ήταν οι Δωριείς γύρω στο 1100 π.Χ. Το 67 π.Χ. οι Ρωμαίοι κατακτούν την Κρήτη, στην οποία όμως δίνουν προνόμια ανεξάρτητης πόλης-κράτους  και το δικαίωμα να διατηρεί το δικό της νόμισμα μέχρι τον 3ο αιώνα μ.Χ. Το 330 μ.Χ. η περιοχή απελευθερώνεται από τους Ρωμαίους και προσαρτάται στη Βυζαντινή αυτοκρατορία μέχρι το 824. Το 828 οι Άραβες κατακτούν ολόκληρη την Κρήτη, τα Χανιά απελευθερώνονται το 961 από το Νικηφόρο Φωκά, που ξαναχτίζει την πόλη και οχυρώνει τον λόφο Καστέλι με τείχη. 


Μετά την τέταρτη σταυροφορία (1204μ.Χ.) και την πτώση της Βυζαντινής κυριαρχίας στην περιοχή, η Κρήτη δόθηκε στον Βονιφάτιο τον Μομφερρατικό. Αυτός αποφάσισε να την πωλήσει στους Ενετούς για 100 ασημένια μάρκα. Το 1252 οι Ενετοί κατάφεραν να υποτάξουν τους Κρήτες, αλλά το 1263 οι αντίπαλοί τους Γενουάτες,  πολιόρκησαν την πόλη και την κράτησαν ως το 1285, όπου οι Ενετοί επέστρεψαν. Τα Χανιά επελέγησαν να είναι η έδρα του Γενικού Αρμοστή της Κρήτης και άνθησαν, λόγω της θέσης τους, ως εμπορικό κέντρο, αλλά και ως αγροτική περιοχή. Κατά την Ενετοκρατία όταν οι ενετοί κατέλαβαν την πόλη άρχισαν να την ανοικοδομούν. Στο Καστέλι έχτισαν τη μητρόπολη τους, το παλάτι του Διοικητή και τις κατοικίες των μεγάλων αξιωματούχων, που για λόγους ασφαλείας το οχύρωσαν. Λίγα χρόνια αργότερα το 1266 οι Γενοβέζοι, αντίπαλοι των ενετών μπόρεσαν να καταλάβουν την πόλη ,την οποία αφού λεηλάτησαν, παρέδωσαν στη φωτιά. Οι ενετοί έχτισαν πάλι την πόλη ακολουθώντας ενετικά πρότυπα αρχιτεκτονικής. Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα σώζονταν ακόμα οι επιβλητικές είσοδοι των παλατιών των ενετών αρχόντων και κυριαρχούσε η γοτθική αρχιτεκτονική. Η οχύρωση της πόλης άρχισε το 1336 και κράτησε 20 χρόνια. Τα τείχη όμως αυτά δεν κρίθηκαν ικανά να προστατεύσουν την πόλη στην πολιορκία των Τούρκων, η οποία μετά από δίμηνη πολιορκία έπεσε στις 22 Αυγούστου 1645. Με την κατάληψη της πόλης από τους Τούρκους , οι νέοι κατακτητές στην προσπάθεια τους να προσεταιριστούν το ντόπιο πληθυσμό, επαναφέρουν τον ορθόδοξο επίσκοπο Κυδωνίας στην αρχαία του έδρα, αποκαθιστώντας έτσι την εκκλησιαστική τάξη. Οι νέοι κατακτητές φροντίζουν, εκτός από την μετατροπή των καθολικών εκκλησιών σε τζαμιά για την ανοικοδόμηση και νέων. Επίσης κατασκευάζονται και δημόσια λουτρά, από τα οποία τρία σώζονται μέχρι σήμερα, όπως και δημόσιες κρήνες, συνδεμένες συνήθως με τα τζαμιά, σύμφωνα με τα καθιερωμένα στην μουσουλμανική θρησκεία. Η μεγάλη Επανάσταση του 1821 όμως προκαλεί ένα ισχυρό κραδασμό στις σχέσεις των δύο λαών. Στην πόλη των Χανίων όπου έχει συγκεντρωθεί το σύνολο σχεδόν του μουσουλμανικού πληθυσμού της υπαίθρου, οργανώνονται μεγάλες σφαγές του Χριστιανικού στοιχείου.

 Μετά το τέλος της Επανάστασης, η Κρήτη παραχωρείται στον αιγύπτιο ηγεμόνα Μεχμέτ Αλή έως το 1841 οπότε και επανέρχεται στην τουρκική εξουσία. Το 1878 υπογράφεται η συνθήκη της Χαλέπας. Την εποχή αυτή το Κρητικό ζήτημα έχει πάρει διεθνείς διαστάσεις και αποτελεί ένα από τα ακανθώδη προβλήματα στις σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας με έντονη ανάμιξη και των "Μεγάλων Δυνάμεων" της εποχής. Κατά τον Ιανουάριο του 1897, σφαγές του χριστιανικού πληθυσμού της πόλης από τους Τούρκους και η πυρπόληση των χριστιανικών συνοικιών, δημιουργούν μεγάλη αναταραχή και επισπεύδουν τον ερχομό της αυτονομίας του νησιού. Με την ίδρυση της "Κρητικής Πολιτείας" στα 1898 υπό τον Πρίγκιπα Γεώργιο της Ελλάδας, τα Χανιά γνωρίζουν την μεγαλύτερη ακμή στην ιστορία τους, ως πρωτεύουσα της Κρήτης. Μέσα στο ιδιόρρυθμο αυτό κλίμα ωριμάζουν οι προϋποθέσεις για την ένωση με την Ελλάδα, κυρίως μετά την επανάσταση του Θερίσου το 1905 όπου αναδείχθηκε και η ηγετική μορφή του Ελευθέριου Βενιζέλου. Την 1η Δεκεμβρίου του 1913 γίνεται και τυπικά η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, με συμβολική ύψωση της ελληνικής σημαίας στο Φρούριο του Φιρκά. Από τότε ολόκληρη η Κρήτη ακολουθεί τις τύχες του ελληνικού κράτους . Ακολουθεί η μεγάλη «μάχη της Κρήτης» ένα έπος του Β' παγκοσμίου πολέμου, για να βρεθεί και πάλι τραυματισμένη από τους βομβαρδισμούς του Β΄ παγκοσμίου πολέμου και ιδιαίτερα τον ανηλεή βομβαρδισμό της πόλης από τη γερμανική αεροπορία τον Μάιο του 1941. Τα Χανιά ήταν η τελευταία ευρωπαϊκή πόλη, που απελευθερώθηκε από τους Γερμανούς τον Απρίλιο του 1945, με τους Γερμανούς να εκτελούν ντόπιους μέχρι την τελευταία στιγμή. Τη δεκαετία του ΄70 η Κρήτη μετατράπηκε σε  τουριστικό προορισμό, πράγμα το οποίο συνέβαλε στην άνθηση της οικονομίας και της πολιτιστικής ανάπτυξης της πόλης. Τα Χανιά έπαψαν να είναι πρωτεύουσα της Κρήτης το 1971, όταν πρωτεύουσα της Κρήτης έγινε πάλι το Ηράκλειο.

Η πόλη των Χανίων χωρίζεται σε δύο βασικά τμήματα. Την παλιά πόλη, με το παλιό λιμάνι, και τη νέα πόλη, εκτός των τειχών. Η παλιά πόλη βρίσκεται κτισμένη γύρω από το βενετσιάνικο λιμάνι και περιβάλλεται από τις ενετικές οχυρώσεις του 1538, που διασώζονται τα ανατολικά και δυτικά τμήματά τους. Στη νότια πλευρά οι οχυρώσεις αυτές καταστράφηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα, για να χρησιμοποιηθούν τα υλικά τους στην κατασκευή της αγοράς και διαφόρων άλλων δημοσίων και μη κτηρίων. Παρόλο που βομβαρδίστηκε και καταστράφηκε αρκετές φορές στη μακρόχρονη ιστορία της, η παλιά πόλη των Χανίων θεωρείται από τις ομορφότερες πόλεις της Μεσογείου. Στην πόλη ο ταξιδιώτης μπορεί να συναντήσει δείγματα όλων των πολιτισμών που πέρασαν από αυτήν. Στο κέντρο της βρίσκεται ο λόφος του Καστελιού ο οποίος κατοικείται από τη Νεολιθική εποχή και αποτελεί οχυρή θέση δίπλα στο παλιό λιμάνι. Σε αυτόν βρίσκονται το παλάτι του Ύπατου αρμοστή Κρήτης κατά την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας, καθώς και αρχαιολογικοί χώροι από τη μινωική εποχή. Λίγο πιο ανατολικά από το Καστέλι βρίσκεται η Σπλάντζια, η παλιά συνοικία των μουσουλμάνων. Εκεί βρίσκεται και η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, που κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας ήταν το κεντρικό τζαμί των Χανίων και στην ενετοκρατία ήταν ο ναός του Αγίου Νικολάου των Δομινικανών. Έξω από τη εκκλησία βρίσκεται η πλατεία της Σπλάντζιας με τον πλάτανο στον οποίο οι Τούρκοι κρέμασαν τον δεσπότη Μελχισεδέκ Δεσποτάκη. Στη γωνία της πλατείας βρίσκεται ο Βενετσιάνικος ναός του St. Rocco. Περπατώντας προς τη μεριά της θάλασσας βλέπουμε τα Βενετσιάνικα νεώρια (του 1497), τα καρνάγια, που κάποτε κατασκεύαζαν πολεμικές γαλέρες, σήμερα λειτουργούν ακόμη επισκευάζοντας βάρκες και καΐκια. Στον ανατολικό μυχό του Ενετικού Λιμανιού βρίσκεται το Νεώριο Μόρο, στο οποίο σήμερα στεγάζεται ο Ιστιοπλοϊκός Όμιλος Χανίων. Στα δυτικά της παλιάς πόλης βρίσκεται η Νέα Χώρα. Είναι η περιοχή που κατοίκησαν οι μετανάστες από τη Μικρά Ασία μετά την καταστροφή του 1922. Είναι πολύ ήσυχη και όμορφη περιοχή. Κοντά στην παραλία της βρίσκονται ο Ναυτικός Όμιλος Χανίων και το παλιό εργοστάσιο της ΑΒΕΑ, που είναι η πρώτη βιομηχανική μονάδα της Κρήτης το 19ο αιώνα και σήμερα φιλοξενεί σχολείο.

Στα ανατολικά της παλιάς πόλης βρίσκεται η παραλία του Κουμ-καπί ( Η Πύλη της Άμμου). Στα τέλη του 19ου αιώνα κατοικήθηκε από Βεδουΐνους Άραβες (τους Χαλικούτες), που μεταφέρθηκαν για εργασία. Εκεί βρίσκεται τα τελευταία χρόνια όλη η νυχτερινή ζωή των Χανίων με πολυάριθμα ταβερνάκια, καφετέριες και μπαρ. Νότιά του βρίσκεται το εθνικό στάδιο Χανίων "Έλενα Βενιζέλου", το κρατικό ωδείο Χανίων και ο γραφικός δημοτικός κήπος (1870), έργο του Ρεούφ Πασά, που κατασκευάστηκε στα πρότυπα των ευρωπαϊκών πάρκων ως το πρώτο κοινωφελές έργο της πόλης, και σήμερα φιλοξενεί το δημοτικό θερινό κινηματογράφο. 

Ανάμεσα στα σημαντικότερα αξιοθέατα των Χανίων είναι:

Παλαιά πόλη και ενετικό λιμάνι

Τζαμί του Κιουτσούκ Χασάν (Γιαλί Τζαμισί)

Ναυτικό Μουσείο Κρήτης (στο ενετικό λιμάνι)

Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων (St. Francesco)

Συλλογή Βυζαντινών Αρχαιοτήτων

Οικία Ελ. Βενιζέλου (Χαλέπα)

Πολεμικό Μουσείο (Χανιά)

Λαογραφικό Μουσείο Χανίων

Ιστορικό Αρχείο Κρήτης

Κέντρο Κρητικού Δικαίου

Μουσείο Σχολικής Ζωής 

Μουσείο Τυπογραφίας

Δημοτική Πινακοθήκη

Μουσείο Χημείας

Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου (ΚΑΜ)

Αρχαία Απτέρα στον Αποκόρωνα κλπ.