Λασίθι

 Η περιοχή κατοικήθηκε για πρώτη φορά την πρώιμη Νεολιθική περίοδο (5700-2800 π.Χ.). Ακολουθεί η Μινωική περίοδος (2800-1100 π.Χ.), η οποία διαιρείται σε Προανακτορική (2800-1900 π.Χ.), Παλαιοανακτορική (1900-1700 π.Χ.), Νεοανακτορική (1700-1400 π.Χ.) και Υστεροανακτορική (1400-1100 π.Χ.).

Τα παλαιότερα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας ανάγονται στην πρώιμη νεολιθική εποχή. Το σπήλαιο της Τράπεζας στη βόρεια πλευρά του οροπεδίου του Λασιθίου είναι μία από τις επιβεβαιωμένες νεολιθικές θέσεις. Κατά τα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ. νέα φυλετικά στοιχεία εισχώρησαν στα παράλια μέρη της περιοχής, προερχόμενα πιθανώς από τη Μικρά Ασία. Με την εισαγωγή του χαλκού, κατά την προανακτορική περίοδο, ξεκινά ένας νέος τρόπος ζωής και δημιουργείται μια πρωτότυπη και εξαιρετικά εξελιγμένη τέχνη η οποία και εμπεριέχει, σε σπερματική μορφή, τα στοιχεία που αργότερα χαρακτήρισαν τον μινωικό πολιτισμό. Κατά την παλαιοανακτορική περίοδο που ακολούθησε σημειώνεται νέα πολιτιστική άνοδος. Η καταστροφή του 1700 π.Χ. δεν επέφερε διακοπή του πολιτισμού στην περιοχή. Οι ζημιές επανορθώθηκαν σε μικρό χρονικό διάστημα και ο μινωικός βίος εισήλθε σε περίοδο μεγαλύτερης ακμής. 

Ετσι, η νεοανακτορική περίοδος είναι ιδιαίτερα ανθηρή, σε όλους τους τομείς. Στο ανατολικότερο άκρο του νομού, στον μικρό κόλπο της Κάτω Ζάκρου, χτίστηκε το τέταρτο μεγαλύτερο ανάκτορο της Κρήτης. Οι κυριότερες ναυτικές βάσεις, που εξασφάλιζαν τόσο τη σύνδεση με την Ανατολή και την Αίγυπτο όσο και την εδραίωση της μινωικής θαλασσοκρατορίας, δημιουργούνται στην Ιεράπετρα, στον Μακρύ Γιαλό, στη Ζάκρο, στο Παλαίκαστρο και στον Μόχλο. Οι Μινωίτες την εποχή εκείνη ήταν κυρίαρχοι των θαλασσών. 

Όμως, οι καταστροφές που συνέβησαν περίπου το 1450 π.Χ. έπληξαν την περιοχή, της οποίας η ακτινοβολία περιορίστηκε στο ελάχιστο. Από την Υστεροανακτορική περίοδο αρχίζει η παρακμή. Το 1100 π.Χ. έρχονται δωρικά φύλα, κατεξοχήν πολεμικά και βάρβαρα. Ύστερα από μακροχρόνιους πολέμους, οι Δωριείς επικρατούν και τερματίζει ο μινωικός πολιτισμός. Το νησί αποδυναμώνεται με την έλλειψη μάχιμων ανδρών και υποτάσσεται στους Ρωμαίους το 69 π.Χ. Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση η περιοχή συνέδεσε τη μοίρα της με αυτήν του υπόλοιπου νησιού. Το 66 π.Χ. έπεσε το τελευταίο οχυρό της Κρήτης, η Ιεράπυτνα. Οι Ρωμαίοι εποφθαλμιούσαν τη θέση της Κρήτης καθώς βρισκόταν στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων και αποτελούσε το μονοπάτι για την ανατολή. Το νησί γίνεται Ρωμαϊκή Επαρχία και διανύει μια περίοδο ακμής. Παύουν οι εμφύλιοι πόλεμοι μεταξύ των πόλεων και κατοικούνται πόλεις που είχαν εγκαταλειφθεί εδώ και χίλια χρόνια, όπως ο Μόχλος κι η Παχιά Άμμος. Το εμπόριο βρίσκεται ξανά σε πλήρη ακμή. Το 395 η Κρήτη ενσωματώνεται στο βυζαντινό κράτος και διοικείται από στρατηγό και έτσι η περιοχή πλέον αποτελεί τμήμα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.  Το νησί βρέθηκε κάτω από τον αραβικό ζυγό το 824 μέχρι το 961. Οι Άραβες πλέουν στη Μεσόγειο ανενόχλητοι, καθώς το βυζαντινό κράτος δοκιμάζεται από εσωτερικά προβλήματα και καταλαμβάνουν την Κρήτη και την Σικελία. Καίνε τα κρητικά αποβατικά πλοία, καταστρέφουν πόλεις, σκοτώνουν. Το χριστιανικό στοιχείο υφίσταται σκληρούς διωγμούς αλλά προσπαθεί να διασώσει την θρησκεία, τα ήθη και τα έθιμα του όσο μπορεί. Το Μάρτιο του 961 ο Νικηφόρος Φωκάς κυριεύει τον Χάνδακα και η Κρήτη επανέρχεται υπό την κυριαρχία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Τονώνεται ο πληθυσμός με την εγκατάσταση στρατιωτών και οικογενειών του Βυζαντίου. Η β' Βυζαντινή περίοδος (961-1204) είναι αξιομνημόνευτη για την ιστορία της Κρήτης, διότι απέκτησε νέες δυνάμεις ύστερα από τις δοκιμασίες της αραβικής κατοχής. Το νησί, ειδικά ο νομός Λασιθίου, είναι γεμάτος με βυζαντινά μνημεία με χαρακτηριστική εικονογράφηση. 

Δυστυχώς η Βυζαντινή αυτοκρατορία καταλύεται και διανέμεται στους Σταυροφόρους. Η Κρήτη βρίσκεται υπό την κυριαρχία του αρχηγού της Δ' Σταυροφορίας Βονιφάτιου του Μομφερατικού. Τελικά το νησί περνάει στην κυριαρχία των Ενετών που διαρκεί από το 1204 μέχρι το 1669. Για να εξασφαλίσουν τις κατακτήσεις τους, οι Ενετοί ανακατασκεύασαν το κάστρο της Σητείας που είχε καταστραφεί από σεισμό και έχτισαν νέα φρούρια στα παράλια και στο εσωτερικό. Οι Ενετοί επηρεάζονται έντονα από τους Κρητικούς και τελικά αφομοιώνουν τη γλώσσα, τις παραδόσεις αλλά και τα πολιτικά φρονήματα. Η τουρκοκρατία όμως, (1645-1897) υπήρξε για το νομό Λασιθίου ιδιαίτερα σκληρή περίοδος. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, οι Τούρκοι αρχίζουν να επεκτείνονται προς όλες τις ελληνικές πόλεις. Τον Ιούνιο του 1645 αρχίζει πολιορκία των Τούρκων στα Χανιά και σιγά-σιγά ακολουθούν και οι υπόλοιπες πόλεις. Παρά την τυραννία και τις κακουχίες, οι Έλληνες αντιστέκονται και οδηγούμαστε στην Επανάσταση του 1821. Η Κρήτη αγωνίζεται δίπλα στις υπόλοιπες πόλεις της Ελλάδας. Το πρωτόκολλο όμως του Λονδίνου της 3.2.1830, το οποίο καθορίζει τα σύνορα της Ελλάδας, αποκλείει την Κρήτη από το ελληνικό κράτος. Ο κρητικός λαός δεν αποθαρρύνεται και συνεχίζει τους αγώνες. Ακολουθούν οι επαναστάσεις του 1833, 1841, 1858, 1866, 1878, 1889 και 1897, οι οποίες φέρνουν τους Κρητικούς πιο κοντά στην αυτονομία τους. Στην επανάσταση της περιόδου 1866-69, το οροπέδιο του Λασιθίου αποτέλεσε το φρούριο της κεντρικής και ανατολικής Κρήτης. Το 1897 ξέσπασε νέα επανάσταση με επίκεντρο την περιοχή Σητείας. Μετά την τελευταία επανάσταση του 1897 η Τουρκία αναγνωρίζει την Κρήτη ως αυτόνομη πολιτεία υπό την υψηλή επικυριαρχία του Σουλτάνου. Η Κρητική πολιτεία οργανώνεται. Η οικονομία ανθεί. Ακολούθησε η περίοδος της αυτονομίας και τον Οκτώβριο του 1912 παρά τις επεμβάσεις ορισμένων εξωελλαδικών παραγόντων όλη η Κρήτη, ενώθηκε με την υπόλοιπη Ελλάδα.

Στο Νομό Λασιθίου τρία είναι τα μεγάλα αστικά κέντρα, ο Άγιος Νικόλαος, η Σητεία και η Ιεράπετρα, που είναι και η μεγαλύτερη πόλη του νομού. Πρωτεύουσα του Νομού είναι ο Άγιος Νικόλαος. Πολυπληθέστερος Δήμος μετά το σχέδιο Καλλικράτης είναι ο Δήμος Αγίου Νικολάου. Τα νησιά που ανήκουν στο νομό είναι πολλά και ενδιαφέροντα, το καθένα για το δικό του λόγο. Η Σπιναλόγκα, το νησί ενετικό οχυρό που χρησιμοποιήθηκε κι ως τόπος συγκέντρωσης των Χανσενικών (λεπρών), οι Άγιοι Πάντες που είναι καταφύγιο των κρητικών αίγαγρων (κρι κρι), η Κολοκύθα, η Ψείρα, οι Διονυσάδες με αρχαία ευρήματα, η Ελάσα, το Κουφονήσι, η Χρυσή με ένα ενδημικό είδος κέδρου κ.α.

Αξιοθέατα...

Αρχαιολογικό Μουσείο Ιεράπετρας

Το μουσείο φιλοξενεί ευρήματα από διάφορες εποχές. Αυτά που ξεχωρίζουν είναι οι πήλινες σαρκοφάγοι, οι ψευδόστομοι αμφορείς με τις γραμμικές διακοσμήσεις, τα χειροποίητα εργαλεία, τα σκεύη και τα διάφορα αγγεία, οι επιγραφές, τα νομίσματα και τα γλυπτά. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το άγαλμα της Θεάς Περσεφόνης στην Εμπορική Οθωμανική Σχολή.

Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας

Εδώ βρίσκονται ευρήματα του μινωικού πολιτισμού της ανατολικής Κρήτης. Από τα σημαντικότερα εκθέματα είναι το χρυσελεφάντινο άγαλμα , οι επιγραφές της γραμμικής Α, ενώ ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το πρωτότυπο πατητήρι. 

Ζάκρος

Εδώ υπάρχουν τα ερείπια του περίφημου μινωικού ανακτόρου. Ιδρύθηκε γύρω στο 1900 π.Χ. αλλά υπέστη φυσικές καταστροφές και ανοικοδομήθηκε το 1600 π.Χ. Ο οικισμός είχε διοικητικό και εμπορικό ρόλο. Στις οικίες του οικισμού βρέθηκαν όλα τα υπάρχοντα των κατοίκων στη θέση τους. Έτσι η ανακάλυψη του ανακτόρου αυτού και όλων των ευρημάτων, δίνουν πληροφορίες για τη μινωική τέχνη, τη θρησκεία.

Ιεράπετρα

Βρίσκεται στη νότια πλευρά του νομού Λασιθίου με θέα τον Λιβυκό Πέλαγος. Η Ιεράπετρα συνδυάζει το χθες με το σήμερα. Το Φρούριο Καλές που κτίστηκε στις αρχές του 13ου αποτελεί ένα σήμα κατατεθέν για την πόλη. Η Ιεράπετρα έχει πολλές βυζαντινές εκκλησίες όπως τον μητροπολιτικό ναό Αγίου Γεωργίου, την «Παναγία του Καλέ», την εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Χριστού.

Ίτανος

Τα ερείπια της αρχαίας πόλης Ίτανος βρίσκονται σε απόσταση 2 χλμ. από το Φοινικόδασος του Βάι. Πρόκειται για μια μινωική πόλη με περιόδους ακμής την κλασική και ρωμαϊκή εποχή. Η πόλη είχε ανεπτυγμένη εμπορική δραστηριότητα. Καταστράφηκε την βυζαντινή περίοδο και δεν ξανά κατοικήθηκε.

Λατώ

Η αρχαίας πόλη Λατώ βρίσκονται κοντά στον Άγιο Νικόλαο. Η πόλη άκμασε τον 4ο με 2ο αιώνα π.Χ. Από τα λείψανα φαίνεται ότι οι κάτοικοι εγκατέλειπαν σταδιακά τον οικισμό. Σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη το όνομά της το όφειλε στη Θεά Λητώ.

Οροπέδιο Λασιθίου

Βρίσκεται μεγάλο υψόμετρο περιτριγυρισμένο από κορυφές. Ο γύρος του οροπεδίου είναι περίπου 23χλμ. Πρωτεύουσα του είναι το χωριό Τζερμιάδο. Από το χωριό Ψυχρό ο επισκέπτης μπορεί να πάει στη σπηλιά του Δικταίου Άντρου όπου σύμφωνα με τη μυθολογία γεννήθηκε εκεί ο Δίας. Στο χωριό Πινακιανό ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει τους 24 ερειπωμένους αλευρόμυλους.

Παλαιόκαστρο

Ανακαλύφθηκε το 1906 στην θέση Ρουσόλακος. Η αρχαιολογική έκταση είναι 300 στρεμμάτων και οι ιστορικοί πιστεύουν ότι πρόκειται για τα ερείπια της αρχαίας πόλης Δράγμος. Τα λείψανα της πόλης αποκαλύπτουν έναν πυκνοκατοικημένο οικισμό, τον οποίο διέσχιζε ένας κεντρικός δρόμος και γύρω από αυτόν υπήρχαν πολλοί κάθετοι. Επίσης σε μία από τις συνοικίες της πόλης βρέθηκε το ιερό του Δικταίου Διός, το οποίο υπήρξε χώρος λατρείας.

Σητεία

Μια πόλη με παραδοσιακά στοιχεία. Σύμφωνα με πηγές την Μινωική εποχή στη θέση της βρισκόταν η πόλη Ητεία. Αργότερα αποτελούσε την έδρα της επισκοπής. Έπειτα οι Ενετοί έκτισαν το φρούριο Καζάρμα, το οποίο καταστράφηκε από το σεισμό αλλά και από τις πειρατικές επιδρομές. Σήμερα είναι μια ζωντανή πόλη με αεροδρόμιο, καφέ, εστιατόρια και μπαρ, παραλίες.

Σπιναλόγκα

Στη Σπιναλόγκα μπορεί κανείς να φτάσει με τα καΐκια από το λιμάνι του Αγίου Νικολάου και της Ελούντας. Εκεί υπάρχει το Ενετικό φρούριο όπου αργότερα κατοικήθηκε από μουσουλμάνους. Το 1903 το νησάκι μετατράπηκε σε λεπροκομείο. Από το 1957 παραμένει ακατοίκητο.